Иртнӗ шӑматкун, ҫу уйӑхӗн 20-мӗшӗнче, «Ирӗклӗх» хастарӗсем те Шурча вӑрҫи иртнӗренпе 175 ҫул ҫитнине палӑртма ҫитнӗ. Ҫак куна палӑртса тӗп уяв Шурча ялӗнче иртнӗ. «Ирӗклӗх» хастарӗсем вара паттӑрла пуҫ хунисене палӑк умӗнче ҫӑкӑр-тӑварпа асӑнчӗҫ. Унсӑр пуҫне виҫӗмҫул тата пӗлтӗр лартнӑ юман хунавӗсене те тӗрӗслерӗҫ. Вӗсем чиперех тымар янӑ, ҫур кунне кӗтсе илсе симӗс ҫулҫӑсем те кӑларнӑ.
Аса илтерер, Шурча вӑрҫи Муркаш тӑрӑхӗнче 175 ҫул каялла тапраннӑ. Вӑл вӑхӑтра патша хушӑвӗпе мӑкаҫей ҫӗрне сухаламалла пулнӑ, ҫакӑнпа килӗшмесӗр халӑх пӑлхав ҫӗкленӗ. Шурча вулӑс центрӗ пулнӑ май сенӗк-пуртӑсемпе хӗҫпӑшаланнӑ ҫынсем ҫак ял таврашне пухӑннӑ. Патша ҫарӗсем пӑлхава тухнӑ халӑха хӗрхенмен, тӗрлӗ енлӗн хӗн кӑтартнӑ. Пӗрисене хулӑпа хӗненӗ, теприсене Ҫӗпӗре ӑсатнӑ. Вилнисен йышӗ те пӗчӗк пулсан. Тӗрӗсмарлӑха хирӗҫ тӑрса пуҫ хунисене те ун чухнехи влаҫ хисеп туман, выльӑх ҫӑвипе юнашар пытарттарнӑ. Совет влаҫӗ вӑхӑтӗнче кӑна вара ҫав паттӑрсене чыс туса палӑк лартнӑ.
Паян Чӑваш Республикин Наци вулавӑшне, Наци музейне, Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтне тата вӗсене ӗҫлеттерекен профильлӗ министерствӑсене «2014-мӗш ҫулта Чӑваш Енри Муркаш районне кӗрекен Тивӗш салинчи пӗр чӑваш килӗнче упранакан революцичченхи (XIX ӗмӗр вӗҫӗ – XX ӗмӗр пуҫламӑшӗ) шкулта усӑ курнӑ икӗ алҫырӑвӑн (чӑвашла-вырӑсла сӑмахсарӑн (словарьӗн), историпе математика, юрӑпа кӗвӗ вӗренӳ кӗнекин) тата ялти пӗр ҫӗр ӗҫченӗн тӗлӗнмелле кӑсӑк «кун кӗнекин» (кунта ҫав вӑхӑтри Ишек пасарӗнчи хаксем, тыр-пул акса-вырни, ҫутҫанталӑк улшӑнӑвӗсем тата ытти сӑнав) темиҫе хут листин скан-кописене ярса панӑ». Кун пирки «Ирӗклӗх» пӗрлешӳ халӑх тетелӗсенчен пӗринче хыпарланӑ.
«Хӑйсен тӗпчев кӑсӑкне пӗлтерсен пӗрле ӗҫлеме хатӗр. Палӑртнӑ кӗнекенсен тулли скан-кописем пирки «Ирӗклӗхри» Дмитрий Степановран ыйтма пултаратӑр», — тесе ҫырнӑ унта.
Нумаях пулмасть Александра Лазаревӑн 100 ҫулхи юбилейне Шупашкар районӗнчи Ҫӳлтикасассинче паллӑ тунӑ. Ҫак кунсенче, ҫу уйахӗн 11-мӗшӗнче, ҫыравҫа халалланӑ литература каҫӗ К.В.Иванов ячӗллӗ Литература музейӗнче те иртнӗ.
Литература каҫне шкул ачисем, студентсем, ҫыравҫӑсем, поэтсем, ӑсчахсем, Александра Лазаревӑн тӑванӗсем хутшӑннӑ. Унта юрӑсем те янӑранӑ. Ҫултикассинчи хӑнасем те, Александра Лазаревӑн тӑванӗ те юрӑ шӑрантарнӑ.
Александра Лазаревӑпа Леонид Агаковӑн хӗрӗ Алиса Агакова, Юрий Сементер поэт, Геннадий Дегтярев чӗлхеҫӗ тата ытти сумлӑ ҫын хутшӑннӑ. Вӗсем Александра Лазаревӑн пултарулӑхне пысӑк хак панӑ.
Александра Лазарева 1917 ҫулхи ҫу уйӑхӗн 5-мӗшӗнче Муркаш районӗнчи Тури Тӑмлай ялӗнче ҫуралнӑ. Вӑтам пӗлӳ илнӗ хыҫҫӑн Балашовӑри авиаци техникумӗнче ӑс пухнӑ. 1939 ҫулта хавшанӑ сывлӑхне пула авиацие хӑварма тивнӗ. Шупашкара килсен ҫыравҫӑсен курсӗнче вӗреннӗ, 1945 ҫултанпа литература каҫалӑкӗнче тӑрӑшнӑ. Унӑн паллӑ кӗнекисене асӑнса хӑвармалла: «Чипер Анна», «Ҫутӑ пӗве», «Телейлисем», «Хӗр чӗри», «Санӑн ҫитмӗл ҫичӗ тус».
Муркаш районӗнчи Ярапайкассинче пурӑнакан Лидия Александрова паян кун та ӗлӗкхи ӗҫ йӗркине алӑран яман. Ун патӗнче хӑнара пулнӑ Марина Карягина тележурналист Фейсбукра ӗнер пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫак кинеми «хӗлӗн-ҫӑвӗн ҫип хатӗрлесе пир тӗртет».
Телекуравҫӑсем Муркаш районне ӗлӗкхи ӗҫ йӑли-йӗркине ӳкерме кайнӑ: пир тӗртнине, ҫип пӗтӗрнине, пир ҫапнине тата ыттине те. Марина Карягина ҫырнӑ тӑрӑх, Ярапайкассинчи кинемисем кӑтартассишӗн туса кӑтартман ҫак ӗҫсене. Маларах асӑннӑ Лидия Александрова, акӑ, ҫип хатӗрлесе пир тӗртет. Кунпа вӑл хӗлле те, ҫулла та аппаланать. Чун канӑҫне тата ал пыракан ӗҫе пурнӑҫлама Лидия Даниловнӑн пир тӗртмелли станок та, ун валли кирлӗ ытти хатӗр-хӗтӗр те упранса юлнӑ.
Салтакӑн медальонӗ хыпарсӑр ҫухалнӑ вун-вун ҫынна шыраса тупма, палласа илме пулӑшнӑ. Нумаях пулмасть Муркаш районӗнчи Юнкӑ ял тӑрӑхӗнче пурӑнакансем вӑрҫӑра хыпарсӑр ҫухалнӑ паттӑра, Петр Илугина, тивӗҫлипе пытарнӑ.
1919 ҫулта ҫуралнӑскер 1939 ҫулта ҫар ретне тӑнӑ. Тӑван ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫи пуҫлансан тӑшманпа ҫапӑҫнӑ. Ҫамрӑкскер салтака кайиччен ҫемье ҫавӑрса ӗлкӗреймен. Вӑрҫӑра вӑл хыпарсӑр ҫухалнӑ. Вӑл тыткӑна лекнӗ тесе те шухӑшланӑ тӑванӗсем.
Нумаях пулмасть «Отчизна» шырав ушкӑнӗ ӑна шыраса тыпнӑ, капсулӑра упранса юлнӑ хут татӑкӗ унӑн ячӗ-шывне палӑртма май панӑ. Петр Илугинӑн виллин юлашкине Крымра тупнӑ. 1941 ҫулхи юпа уйӑхӗнче унта хаяр ҫапӑҫусем пынӑ. Историксем шутланӑ тӑрӑх, унта 300 пине яхӑн совет салтакӗ пуҫ хунӑ. Вӗсен йышӗнче чӑвашсем те пулнӑ. Пӗлтӗр 100 яхӑн салтакпа офицер шӑмми-шаккине тупнӑ. Вӗсенчен 40шӗн ятне палӑртма май килнӗ.
Чӑваш Енри 19 районта ҫуртрисене акма пуҫланӑ. Ҫакна паян иртнӗ республика Правительствин ларӑвӗнче ЧР Министрсен Кабинечӗн Ертӳҫин ҫумӗ — ял хуҫалӑх министрӗ Сергей Артамонов пӗлтернӗ. Хальлӗхе муркашсемпе сӗнтӗрвӑррисем тухман-ха.
Кӑҫал пирӗн республикӑра ҫуртрисене 320 пин гектар ҫинче акса хӑварнӑ. Паянхи кун тӗлне 14 пине яхӑн гектар акма ӗлкӗрнӗ.
Чӑваш Ен Элтеперӗ Михаил Игнатьев кӑҫал пирӗн республикӑри ял хуҫалӑх отрасльне патшалӑх 2 млрд 331 млн тенкӗ уйӑрассине пӗлтернӗ. Ку укҫа виҫи пӗлтӗрхинчен 10 процент пысӑкрах. «Пулӑшӑва аграрисем патне вӑхӑтра ҫитермелле. Пирӗн тӗллев — ҫурхи ӗҫсене вӑхӑтра вӗҫлесси, кӗркунне тухӑҫа туллин пухса кӗртесси», — тенӗ Михаил Игнатьев.
Хӑш-пӗр районта техника культурине те акма пуҫланӑ.
Вӑрмар тата Муркаш районӗсенче ҫул тума кӑҫал хыснаран 32 миллион тенкӗ уйӑрмалла. «Чӑвашупрдор» предприяти саккасҫӑ евӗр пулса подряд организацийӗсене шыранине пӗлтернӗ.
Аукцион ҫу уйӑхӗн 22-мӗшӗнче иртмелле. Ун вӑхӑтӗнче Муркаш тата Вӑрмар районӗнчи обьектсене тӑвакансене палӑртмалла.
Вӑрмар районӗнчи Тикеш ялӗнчи Ленин, шкул урамӗсене тата Кудрявцев тӑкӑрлӑкне юсама 11 миллион тенкӗ ытларах уйӑрма палӑртнӑ. Юсамалли ҫул тӑршшӗ — 1,184 километр. Ӗҫе контракта алӑ пуснӑ хыҫҫӑн ултӑ уйӑхра вӗҫлемелле.
Муркаш районӗнчи Отарккӑ ялӗнче 3,020 километр тӑршшӗ ҫул сармалла. Унта Вӑрман, Афанасьев, Анисимов тата Пахча урамӗсене хӑтлӑх кӗртесшӗн. Ҫул тӑршшӗ вӑрӑм та укҫи те ытларах кирлӗ: 20,8 миллиона яхӑн уйӑрмалла.
Кӑҫалхипе иккӗмӗш хут иртнӗ «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш» видеосӑвӑсен ӑмӑртӑвӗ паян хӑйӗн ӗҫне пӗтӗмлетрӗ. Ҫӗнтерӳҫӗсене Чӑваш Республикин наци вулавӑшӗнче чысларӗҫ.
Маттур ачасене тата вӗсене видео хатӗрлеме пулӑшакансене Чӑваш чӗлхин инҫет вӗренӳ центрӗн ертӳҫи тата «Эпӗ пӗчӗкҫӗ чӑваш» конкурс пуҫараканӗ Владимир Андреев, Чӑваш наци конгресӗн ӗҫтӑвком членӗ Геронтий Никифоров, ача-пӑча ҫыравҫи Николай Ишентей, Чӑваш халах сайчӗн тӗп редакторӗ Аҫтахар Плотников, Чӑваш ен наци телекуравӗн редакторӗ Мальвина Петрова тата ыттисем чысларӗҫ.
Жюри пайташӗсем хакланӑ тӑрӑх «Чӑваш халӑх сӑввисем» номинацире Елчӗкри «Шевле» ача пахчине ҫӳрекен Демьянова Вероника ҫӗнтернӗ, вӑйӑ номинацийӗнче вара — Муркашри «Путене» ача пахчине ҫӳрекен ачасем. Чӑваш поэчӗсен сӑввисене вулакансем питӗ нумай пулни пирки каласа хӑвармалла, ку номинацире ҫӗнтерӳҫӗсене виҫӗ ӳсӗмпе хакланӑ. Чи кӗҫӗннисен хушшинче Елчӗкри «Шевле» ача пахчине ҫӳрекен Молодов Алексей мала тухнӑ, 7–10 ҫултисем хушшинче Смирнова Елена ҫӗнтернӗ, аслӑраххисем хушшинче вара Канаш районӗнчи Катек вӑтам шкулӗнче вӗренекен Васильева Елизавета ҫӗнтерӳҫӗ ятне тивӗҫнӗ.
Муркаш районӗнчи Калайкасси вӑтам шкулӗнче «Чӑваш ачи чӑвашах» фестиваль иртнӗ. Вӗсем шкулта Е.Е. Ерагин пухса йӗркеленӗ шкул музейӗпе, Афган вӑрҫине халалланӑ музейпа, Тури чӑвашсен музейӗ хатӗрленӗ Чӑваш Республикин патшалӑх символӗсем 25 ҫул тултарнине халалланӑ куравпа тата «Чӑваш сурпанӗсем» фотокуравпа, шкул вулавӑшӗнче йӗркеленӗ Зинаида Васильевна тата Петр Яковлевич Мазуркинсен куравӗпе паллашнӑ.
Муркаш район администраци пуҫлӑхӗ Ростислав Тимофеев фестивале уҫнӑ май Муркаш тӑрӑхӗнче чӑвашлӑха аталантарас ӗҫ вӑйланса пынине, тӑван чӗлхене упрасси кашнин тивӗҫӗ пулнине палӑртнӑ. Чӑваш Республикин культура министрӗн ӗҫне вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Вячеслав Оринов ачасене чӑн-чӑн патриотсем тесе хавхалантарнӑ, чӑваш чӗлхине юратмалли тата ытти халӑх чӗлхисене хисеплемелли пирки каланӑ. Чӑваш Республикин информаци политикин тата массӑллӑ коммуникаци министрӗн ҫумӗ Юлия Стройкова Калайкасси шкулӗнчен тӑван чӗлхепе таса та илемлӗ калаҫма пултаракан журналистсем тухасса шаннине пӗлтернӗ. Тата ытти хӑна та ырӑ сӑмах нумай каланӑ.
«Чӑваш ачи чӑвашах» фестиваль Калайкасси шкулӗнче пуҫласа иртнӗ.
Чӑваш Енӗн прокуратури ишӗлекен ҫуртсене сӳтесси (вӗсенчен ҫынсене хӑтлӑ хваттерсене куҫарнӑ, ҫурчӗсем тӑрса юлнӑ) епле пынине тишкернӗ.
Кивӗ ҫуртран куҫармалли 2013–2017 ҫулсенчи республика программине 844 ҫурта кӗртнӗ. Патӑрьел, Елчӗк районӗсенче тата Ҫӗнӗ Шупашкарта япӑх ҫурт-йӗр ҫук-мӗн.
Прокуратура тӗрӗсленӗ вӑхӑтра 553 ҫуртран ҫынсене ҫӗнӗ ҫӗре куҫарнӑ. Вӗсенчен 364-шне ишнӗ, ыттисене тӗкӗнмен.
Пушанса юлнӑ ҫуртсене пӗтӗмпех пушатса пӗтернисем — 10 муниципалитет: Йӗпреҫ, Комсомольски, Красноармейски, Хӗрлӗ Чутай, Муркаш, Пӑрачкав, Ҫӗрпӳ, Шӑмӑршӑ, Ҫӗмӗрле, Тӑвай.
12 район-хулара 189 ҫуртран ҫынсене ҫӗнӗ ҫӗнӗ куҫарса пӗтермен, ҫав шутран 72-шӗнчен куҫармалли вӑхӑт иртсе кайнӑ. Вӑхӑтра мера йышӑнманнисем шутӗнче прокуратура, Улатӑр, Канаш, Шупашкар, Ҫӗмӗрле хулисене, Улатӑр, Элӗк, Вӑрмар, Шупашкар тата Етӗрне районӗсене асӑннӑ.
-4.7 °C